ΑΓΧΩΔΕΙΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ - ΦΟΒΙΕΣ - ΠΑΝΙΚΟΣ

by F. Halda

Στις ΑΔ τα κυρίαρχα στοιχεία αποτελούν, ο υπέρμετρος φόβος και το άγχος, μαζί με τις προκαλούμενες συμπεριφορικές διαταραχές. 

Η υποκειμενική εκτίμηση του ατόμου για τους πραγματικούς ή φανταστικούς επικείμενους κινδύνους, γεννά την συναισθηματική αντίδραση του φόβου, ενώ η προσμονή μιας μελλοντικής απειλής, το άγχος. 

Αν και τα δυο στοιχεία αλληλοκαλύπτονται, ο φόβος συνδέεται με την αυτόνομη αντίδραση, συγκινησιακή και σωματική, ‘πάλης ή φυγής’ απέναντι σε οποιοδήποτε απειλητικό ερέθισμα. Ενώ, το άγχος αναφέρεται πιο συχνά στη μυϊκή ένταση και την κατάσταση επαγρύπνησης, ως προετοιμασία σ’ ένα μελλοντικό κίνδυνο.

Οι συμπεριφορές αποφυγής αποτελούν συνήθεις τακτικές. Ενώ αρχικώς φαίνεται να μειώνουν τα επίπεδα του φόβου και του άγχους, επιφέρουν δυσλειτουργία σε σημαντικούς τομείς ζωής και μακροπρόθεσμα καθιερώνουν και βαθαίνουν τη διαταραχή. Στις περισσότερες ΑΔ τα συμπτώματα επιμένουν τουλάχιστον έξι μήνες.

Στην διαταραχή άγχους αποχωρισμού, το άτομο βιώνει άγχος ή φόβο, για τον αποχωρισμό του με στενά συνδεδεμένα πρόσωπα, ή στο ενδεχόμενο κάτι κακό να τους συμβεί, ή κάποιο γεγονός να τους στερήσει την επαφή, σε βαθμό που δεν συνάδει με το αναπτυξιακό του στάδιο. Το άτομο διστάζει να απομακρυνθεί από τα πρόσωπα αυτά, με πιθανά άλλα συμπτώματα άγχους, εφιάλτες, στομαχόπονους, πονοκεφάλους, ναυτία, εμετούς.

Η διαταραχή συνήθως αναπτύσσεται κατά τη παιδική ηλικία, αλλά μπορεί να αφορά και ενηλίκους.

Στην επιλεκτική αλαλία αν και το παιδί (συνήθως), μιλά σε οικεία περιβάλλοντα, ειδικά σε ορισμένα, πχ σχολείο, εμφανίζει μια μόνιμη αποτυχία να αρθρώσει λόγο, λόγω έντονου κοινωνικού άγχους. Το πρόβλημα καταλήγει σε σοβαρή δυσλειτουργία στο ακαδημαϊκό ή επαγγελματικό χώρο ή παρεμβαίνει στην ομαλή κοινωνική επικοινωνία.

Στην ειδική φοβία, ο φόβος που είναι ακραία δυσανάλογος ως προς τον πραγματικό κίνδυνο, εκδηλώνεται αμέσως με την έκθεση του ατόμου στο ‘φοβικό ερέθισμα’ και αφορά συγκεκριμένα αντικείμενα ή καταστάσεις όπως, ζώα, το σκοτάδι, τα ύψη, τα αεροπλάνα, το αίμα κα.

Ο προκαλούμενος φόβος ενδέχεται να έχει διαβαθμίσεις, από προκαταβολική ανησυχία έως κρίση πανικού. Συνήθεις οι συμπεριφορές αποφυγής, με δυσμενείς συνέπειες σε σημαντικούς τομείς του πάσχοντα.

Στην κοινωνική αγχώδη διαταραχή (κοινωνική φοβία) ο πάσχων αγχώνεται ή φοβάται τις κοινωνικές επαφές ή καταστάσεις (συχνά τις αποφεύγει), καθώς έχει την αίσθηση ότι, θα βρεθεί κάτω από τον εξονυχιστικό έλεγχο των άλλων. Αυτές περιλαμβάνουν, επαφή με άγνωστα άτομα, καταστάσεις όπου ενδέχεται να το παρατηρήσουν όταν πίνει ή τρώει, δραστηριότητες που εκτελεί δημόσια. 

Ο γνωσιακός ιδεασμός εδώ, περιλαμβάνει την πεποίθηση ότι, θα εκτιμηθεί αρνητικά από τους άλλους, θα ταπεινωθεί, θα έρθει σε αμηχανία, θα απορριφθεί ή η συμπεριφορά του θα θεωρηθεί προσβλητική.

Ο προκαλούμενος φόβος ενδέχεται να έχει διαβαθμίσεις, από προκαταβολική ανησυχία έως κρίση πανικού. Συνήθεις οι συμπεριφορές αποφυγής, με δυσμενείς συνέπειες σε σημαντικούς τομείς του πάσχοντα.

Η διαταραχή πανικού ή κρίση πανικού αφορά σε επαναλαμβανόμενες, αιφνίδιες επιθέσεις άγχους, οι οποίες κορυφώνονται μέσα σε λίγα λεπτά με σωματικά και ψυχολογικά συμπτώματα, τέσσερα ή παραπάνω, από τα ακόλουθα: 

αίσθημα παλμών, ταχυκαρδία, εφίδρωση, τρέμουλο, αίσθημα λαχανιάσματος, ασφυξίας, πνιγμού, πόνος στο στήθος ή δυσφορία, ναυτία, κοιλιακή ενόχληση, ζάλη, αστάθεια, τάση για λιποθυμία, ρίγος ή έξαψη, παραισθησίες (διαταραχή της αισθητικότητας του δέρματος) όπως μούδιασμα ή μυρμήγκιασμα, αποπροσωποποίηση ή αποπραγματοποίηση (δες αποσυνδετικές διαταραχές), φόβος ότι χάνει τον έλεγχο ή ότι θα τρελαθεί, φόβος ότι θα πεθάνει.

Υπάρχει συνεχής ανησυχία για επικείμενες κρίσεις, για το σκοπό αυτό, το άτομο κάνει δυσπροσαρμοστικές αλλαγές στη καθημερινότητα του όπως, να αποφεύγει μη γνώριμες καταστάσεις. Οι προσβολές πανικού μπορεί να είναι αναμενόμενες, ως αντίδραση σε ένα φοβικό ερέθισμα, ή απρόσμενες, καθώς συμβαίνουν χωρίς εμφανή αφορμή.  

Η ΔΠ αποτελεί προσδιοριστικό χαρακτηριστικό, σε ένα εύρος ψυχικών διαταραχών, εκτός των αγχωδών διαταραχών, όπως καταθλιπτικές, ψυχωσικές διαταραχές, διαταραχές συνδεόμενες με χρήση ουσιών.

Το άτομο με αγοραφοβία εκδηλώνει άγχος ή φόβο για δυο ή περισσότερες από τις ακόλουθες καταστάσεις: να χρησιμοποιήσει τα μέσα μαζικής μεταφοράς, να βρίσκεται σε ανοιχτούς χώρους, να βρίσκεται σε κλειστούς χώρους, να περιμένει στην ουρά, να βρίσκεται ανάμεσα σε πλήθος, να βρίσκεται μόνος του έξω από το σπίτι σε άλλες καταστάσεις. 

Ο φόβος προέρχεται από την σκέψη ότι, σε αυτές τις περιπτώσεις, η διαφυγή ή η διαθέσιμη βοήθεια θα ήταν δύσκολη, αν εμφανιστούν συμπτώματα άγχους ή πανικού. 

Συνεπώς, το άτομο καταλήγει να αποφεύγει τις αντίστοιχες καταστάσεις, διαφορετικά επιζητά την παρουσία ενός άλλου προσώπου.

Το κύριο χαρακτηριστικό της γενικευμένης αγχώδης διαταραχής, είναι το μόνιμο και υπέρμετρο άγχος και ανησυχία για πολλά γεγονότα ή δραστηριότητες της καθημερινότητας. 

Η ένταση, διάρκεια ή συχνότητα της ανησυχίας στερείται ρεαλιστικής αντιστοιχίας, καταστέλλοντας την λειτουργικότητα και την αυτοπεποίθηση του ατόμου. Φαίνεται ότι, δύσκολα διαχειρίζεται τις αρνητικές του σκέψεις, αποσπώντας την προσοχή του από τις συνήθεις ασχολίες. 

Το εύρος των ανησυχιών του ποικίλει, από θέματα που σχετίζονται με την εργασία, τα οικονομικά, την υγεία, τη δική του ή ατόμων της οικογένειας του, ατυχή συμβάντα, στον ίδιο ή στους οικείους του, αλλά και μικρότερης σημασίας ζητήματα όπως, οι δουλειές του σπιτιού, η αργοπορία ενός ραντεβού. 

Επιπρόσθετα, υπάρχουν τουλάχιστον τρία από τα εξής σωματικά συμπτώματα άγχους: υπερκινητικότητα – αίσθημα αγωνίας – τεντωμένα νεύρα, εύκολη κόπωση, δυσκολία συγκέντρωσης και ξαφνική απώλεια σκέψης, ευερεθιστότητα, μυϊκή υπερένταση, διαταραχές ύπνου.

Στην αγχώδη διαταραχή σχετιζόμενη  με χρήση ουσιών / με φαρμακευτική αγωγή, το άγχος είναι συνοδό της τοξίκωσης ή του στερητικού συνδρόμου, προερχόμενα από χρήση ουσιών ή σχετιζόμενο με ιατρική αγωγή.